شناسنامه
نام: آسایشگاه مسلولین | Paimio Sanantorium
«آسایشگاه مسلولین: آسایشگاه افرادی که به سل مبتلا هستند»
معمار: آلوار آلتو | Alvar Aalto
مکان: منطقه پای‌میئو، فنلاند
شروع ساخت: ۱۹۲۹ | افتتاح: ۱۹۳۳
آسایشگاه مسلولین «افراد دچار سل» در اواسط قرن ۲۰ و برای بیماران مخصوص به سل ساخته شده تا به گفته معمار آلوار آلتو خود مانند یک ابزار پزشکی عمل کرده و در روند بهبود بیماران خود مؤثر باشد. در آن زمان مهم‌ترین پروتکل‌های درمانی برای بیماری سل استفاده بیشتر از نور خورشید، هوای تازه و استراحت بوده است که در طراحی بنا نیز این نکات موردتوجه ویژه قرار گرفته است. این آسایشگاه یک فضای پر از انرژی است که تمامی تصمیم‌های طراح بر اساس راحتی و آرامش بیمار بوده است.
چرایی تصمیم به ساخت و روند تغییرات
بین دو جنگ جهانی اول و دوم، سل بیماری عفونی وحشتناکی بوده که راه درمان دارویی برای آن وجود نداشته است و یکی از مهم‌ترین عوامل مرگ‌ومیر در فنلاند بوده است. به همین علت ساخت فضایی برای مراقبت از بیماران بسیار مهم و ضروری بوده است. در پی این ماجرا دولت فنلاند مسابقه‌ای برای طراحی آسایشگاه ایزوله برای درمان برگزار می‌کنند. در این مسابقه که در سال ۱۹۲۹ برگزار می‌شود، طرح آلوار آلتو برگزیده شده و ساخت آن شروع می‌شود و در سال ۱۹۳۲ تکمیل شده است.
ساخت بنا با ابعاد طراحی شده توسط آلتو کمی متفاوت بوده است. در سال ۱۹۵۰ یک سرویس جدید به بیمارستان افزوده شده و در سال ۱۹۶۰ در پی کم‌شدن بیماران سل، آسایشگاه به یک بیمارستان معمولی تبدیل می‌شود که در بازسازی سازه‌های جدید اضافه شده اما یکی از اتاق‌ها به شکل اولیه باقی می‌ماند. در سال ۱۹۶۳ نیز فضای باز استراحت به اتاق‌های دربسته بیماران تبدیل می‌شود.
سایت قرارگیری و معرفی کلی بنا
آسایشگاه در منطقه پای‌میئو، غرب شهر هلسینکی، در جنوب غربی فنلاند در قلب جنگل‌های کاج این منطقه و در بلندترین قسمت ۴۰ هکتاری قرار گرفته است. این بنا از سه بال آزاد و به‌هم‌پیوسته تشکیل شده است که هر بخش عملکرد متفاوتی دارد. در طراحی کاربردی فضا، پنجره، تراس و مبلمان به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که نور طبیعی و هوای تازه را وارد کرده و پاکیزه و ضدعفونی‌کردن فضا به‌سهولت انجام شود. طراحی بر پایه راحتی بیماران انجام شده است. تمامی فضاها، سطوح، مبلمان و وسایلی مانند کارد و چنگال توسط آلتو و همسرش آینو طراحی شده است.
آسایشگاه یک بنای ساده و کاراست که نشانهای از معماری کارکردگرای آلتو می‌باشد و تحول معماری پس از جنگ را بیان میکند و همین‌طور مسئله‌ی بهداشت را که چطور به یک مسئله مهم در طراحی معماران تبدیل شده و با پیشرفت‌های تکنولوژی تلفیق شده است. از سال‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰، توجه به‌سلامتی و تناسب‌اندام از مسائل مهم روز شده و طراحی سرویس بهداشتی و حمام یکی از شاخصه‌های خانه‌های لوکس بوده است، به همین علت طراحی فضاهای خدماتی نیز اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. به جهت آنکه بیماران مدت زیادی را در این فضا می‌گذرانند آلتو در این مجموعه یک جامعه کوچک ایجاد کرده است؛ در فضا کلیسای کوچک برای افراد، مسکن برای کارکنان و مسیرهای گردشگاهی برای پیاده‌روی افراد در نظر گرفته شده است.
ساختار کلی بنا
آسایشگاه مسلولین به ۴ بخش تقسیم شده است که ۳ بخش اصلی آن برای بیماران، فضای اجتماعی و اداری است و بخش چهارم به سیستم گرمایش مرکزی و خدماتی اختصاص‌داده‌شده است. در زیر سه بال، زیرزمین قرار گرفته است که سطح مشترک تمامی فضاها می‌باشد. آسانسورها و پلکان‌ها در محوطه ورودی و متصل به بخش‌های ساختمان قرار گرفته‌اند. در این مجموعه فضاهای باز و عمومی درخشان قرار گرفته که نشان از تغییر در معماری و شهرسازی زمانه‌ی خود است.
۳ بلوک در حیاط جلویی ورودی با نقشه عمیق و گسترده نشان از آغوش گشوده بنا دارد. این بنا نشانهای کمی از فرم ارگانیک که شاخصه اصلی بناهای آلتو می‌باشد دارد اما سایه‌بان منحنی ورودی به رنگ سیاه بوده و بالای درب ورودی قرار گرفته است به تعبیری آن را نشان از ریه سیاه شده دوپاره می‌دانند. این سایه‌بان توانسته فاصله قابل‌توجهی از حالت عمودی ساختمان ایجاد کند. ۷ بالکن پیش‌آمده در بنا وجود دارد که در امتداد مستقیم از سطح بنا قرار گرفته‌اند و به اتاق‌ها راه ندارند.
ساختار داخلی
آسایشگاه از ۱۴۵ اتاق تشکیل شده و برای ۲۹۰ بیمار و در ۶ طبقه می‌باشد؛ هر اتاق یک جبهه جنوبی و جنوب غربی داشته و یک پنجره عمیق از کف تا سقف داشته و راهروها به‌صورت طناب به یکدیگر متصل شده است. فضاهای عمومی مانند کتابخانه، اتاق ناهارخوری، تراس‌های جمعی، کافه و اتاق جلسات نیز بخشی از بنا هستند. اتاق استراحت سرپوشیده ۱۲۰ صندلی داشته و به محیط طبیعی دید خوبی دارد. آلتو معتقد است جهت‌گیری متفاوت فضاهای عمومی ارزشمند بوده و به پیداکردن جای مناسب جهت گرفتن آفتاب کمک میکند. فضای سلاریم«آسایشگاه» بر پایه ستون‌های بتنی قرار گرفته و پشت آن‌ها یک دیوار یکسره و باز وجود دارد؛ دیوارهای بنا کاملاً مثل یک کل به‌هم‌پیوسته می‌باشند.
طراحی داخلی
در طراحی کف بنا متریال‌های سنگین و فرش‌ها حذف شده و کف‌پوش قابل شست‌وشو و سبک جایگزین شده است. رنگ اصلی بنا سفید است که لکه‌های رنگی که بر پایه روان‌شناسی رنگ زده شده‌اند را می‌توان در آن مشاهده کرد. در انتخاب رنگ‌ها از Eino Kauria مشورت گرفته شده است. اتاق بیماران روشن، دیوارها سفید و سقف آن به رنگ سبز تیره می‌باشد که از تابش خیره‌کننده جلوگیری میکند. پلکان مجموعه به رنگ زرد و نرده‌ها و سایه‌بان‌ها نارنجی می‌باشند. کف‌پوش مجموعه نیز به رنگ زرد تابان می‌باشد که پویایی فضا را بیشتر کرده است. فضاهای عمومی و راهروها نیز به رنگ آبی آرام‌بخش و سبز روشن می‌باشند. فضای غذاخوری به رنگ قرمز که اشتها را زیاد میکند بوده و اتاق اشعه X به رنگ نارنجی می‌باشد.
اتاق‌های عمومی با تیغه تقسیم‌بندی شده‌اند و بیماران در فضاهای جداگانه و خصوصی در اتاق‌ها حضور دارند. در هر اتاق و برای هر نفر یک سینک گذاشته شده است که با زاویه ۳۰ درجه قرار گرفته‌اند، این زاویه منجر به بی‌صداترین عملکرد شده است. لامپ‌های اتاق خارج از دید بیمار قرار گرفته تا خیرگی ایجاد نکند و به آسایش آن‌ها کمک کند. در این بنا تزیینات اضافی و غیرضروری حذف شده و قابلیت تمیزکاری سطوح به‌راحتی در اولویت بوده است. درهای قفسه‌ها به فرم بیضی‌شکل هستند تا تنوع ایجاد کنند. استفاده از گیاه در فضای داخلی نیز به طراوت فضا افزوده است.
مسائل فنی و ساخت
دو متریال اصلی در ساخت بنا بتن سفیدرنگ، فلز رنگ روشن و شیشه است و در قسمتی از سقف بنا نیز آجر به‌کاررفته است. چارچوب سازه از یک مدول پایدار پیروی کرده که استفاده از بتن را به حداقل می‌رساند. هر بال بنا یک شبکه سازه‌ای متفاوت دارد. پنجره‌ها برای نفوذ بهتر و عمیق‌تر نور روز به سقف چسبیده که این امکان توسط تیرهای معکوس شده فراهم شده است. در قسمت پایینی پنجره نیز پایه خم شده تا نور، بهتر انعکاس پیدا کرده و تمیزکاری نیز بهتر انجام شود.
طراحی نما
نماهای بنا اطراف یک هسته مرکزی گردش می‌کنند. تراس‌های جمعی یکی از شاخصه‌های اصلی بنا هستند که برای استراحت مسلولین در نمای ساختمان و بام، مشرف به دره‌ی سبز قرار گرفته‌اند. طراحی پنجره‌های این بنا به‌صورت L شکل بوده که آلتو آن را از آندره لورکات الهام گرفته بوده است اما به علت مشکلات ساخت پنجره‌های مستطیل قدیمی جایگزین شده‌اند. پنجره‌های بنا در ارتفاعی قرار گرفته‌اند که بیمار خوابیده بتواند درخت‌های بیرون را ببیند. قرارگیری نامتقارن پنجره‌ها داخل دیوار به افزایش حضور نور صبحگاهی کمک کرده و مانع از ورود نور خورشید در عصرهای طولانی تابستان نیز شده است.
طراحی مبلمان آلوار آلتو
آلوار آلتو به طراحی مبلمان نیز شهرت داشته است؛ یکی از صندلی‌های معروف او به نام Paimio مختص همین بیمارستان و برای راحتی بیماران طراحی شده که امروزه نیز به فروش می‌رسد. Paimio یک صندلی مدرن است که در فرم طراحی، نحوه ساخت و انتخاب متریال ساخت متفاوت عمل کرده است. این یک صندلی نسبتاً کشیده است که از ورق‌های تخته سه‌لا تشکیل شده است که تخت بخار داغ خم شده است. خم شدن چوب در این صندلی از مهارت‌های آلتو به شمار آمده و چوب درخت توس به علت حالت الاستیکی و انعطاف‌پذیری زمینه را برای تکنیک استفاده از تخته چندلا و لمینت کردن چوب فراهم کرده است.
راحتی و سبکی این صندلی از ویژگی‌های بارز آن است در میان عموم محبوب و ماندگار شده است. بیماران به‌راحتی می‌توانستند صندلی را به سمت خورشید چرخانده و شکاف‌هایی باریک و افقی در قسمت سر صندلی واقع شده است که جریان هوا به بیمار می‌رسد، عدم وجود بالشتک روی صندلی به کاهش آلودگی کمک کرده است. آلتو سعی کرده از فلز دوری کرده و نگاهی گرم و انسانی به مبلمان داشته باشد. این صندلی یک نماد بین‌المللی است که در شرکت Artek به فروش می‌رسد.
پایداری و انرژی
آسایشگاه مسلولین از انقلابی‌ترین ساختمان‌های بیمارستانی ساخته شده در قرن گذشته است که در نور روز، گرمایش و تهویه بهینه شده است و حرارت اتاق از سقف تأمین شده است. پانل‌های گرمایشی روی سقف در بیش‌ترین فاصله از بیماران در حالت خوابیده قرار گرفته است. متوسط دما در بنا نسبت به بیرون ۶ درجه کاهش دما داشته و برای حضور در مناطق خارجی کیسه‌های خواب در نظر گرفته شده است. سایه‌بان‌های سیمانی در جلوی بنا برای جلوگیری از ورود برف قرار داده شده است. پنجره‌های بنا ۲ لایه و بافاصله زیاد از یکدیگر گذاشته شده‌اند که برای فصل‌های سرد پاسخ‌گو بوده و دمای هوا تنظیم شود، همچنین پنجره‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که بخشی از آن‌ها می‌تواند باز باشد و بدون کوران هوا، هوای تازه را وارد کند. دیوار با مواد عایق نرم پوشانده شده که به افزایش آکوستیک آن کمک کرده است.
نکته نهایی
اصول شهرسازی آلتو در ترکیب آزادی که بناهای این مجموعه با یکدیگر دارند به‌خوبی می‌توان درک کرد. آلوار آلتو هنر را ترکیبی از زندگی در شکل مادی می‌‌بیند و تأمین زندگی سالم را نوعی وظیفه اخلاقی می‌داند. این ساختمان نشانی از پیشرفت طراحی‌های آلتو می‌باشد که گام‌های ابتدایی شهرت او می‌باشد. آسایشگاه مسلولین یک نمونه مدرن جهانی برای درمان است که قبل از جنگ جهانی دوم ساخته شده است و موردمطالعه و الهام قرار می‌گیرد. مجموعه امروزه متعلق به دانشگاه تورکو بوده، از سال ۲۰۱۴ مرکز توان‌بخشی خصوصی کودکان می‌باشد و نامزد قرارگرفتن در میراث جهانی یونسکو شده است.
