شناسنامه
مشخصات کلی ساختمان
نام: مرکز فرهنگی حیدرعلی اف، Heydar Aliyev Center
معمار: زاها حدید، Zaha Hadid
کارفرما: دولت آذربایجان
پیمانکار: هلدینگ DIA
مکان: باکو، آذربایجان
زمان ساخت: ۲۰۰۷-۲۰۱۲
مساحت سایت: ۱۰۱۸۰۱۰ مترمربع
مساحت زیربنا: ۵۷۵۰۰ مترمربع
هزینهی ساخت: ۲۵۰ میلیون دلار
سبک: فولدینگ
مرکز حیدرعلی اف یک مرکز فرهنگی جهت نمایش فرهنگی ملی آذربایجان و آموزش به نسلهای آینده میباشد. این مجموعه نماد خوشبینی ملت به آینده و فرهنگ آذری است و با شعار آینده باارزش است توسط معمار معاصر زها حدید به سبک فولدینگ و دیکانتستراکشن طراحی شده است. نامگذاری این مجموعه به احترام حیدرعلی اف، اولین منشی جامعه سوسیالیستی آذربایجان و رئیسجمهور این کشور در سالهای ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۳ میباشد.
تصمیم به ساخت
تصمیم به طراحی مجموعه فرهنگی حیدرعلی اف توسط دولت آذربایجان به مناسبت هشتاد و نهمین سالگرد رهبر ملی انجام شده است تا مرکزی نمادین جهت نمایش سنتهای گذشته و پیشرفته بودن آذربایجان به نمایش بگذارد. این مرکز با خطوط سیال و منحنی خود خلاف معماری گذشتهی خشک منطقه که به دست شوروی بوده است عمل کرده تا احساسات لطیف آذری را نشان داده و محلی برای شادی و فستیوالهای مختلف باشد.
در یک مسابقه در سال ۲۰۰۷ میلادی زها حدید طرح این مجموعه را ارائه داده و برندهی این رقابت شده است و ساخت مجموعه به شرکت پیمانکاری هلدینگ DIA سپرده شد. برای ساخت مجموعه حدود ۲۵۰ خانه مستقل از محل انتقال داده شدند تا سایت مناسب فراهم شود و در ۱۰ می ۲۰۱۲ ساخت مجموعه با هزینه ۲۵۰ میلیون دلار به اتمام رسید. در ۲۹ ژوئن ۲۰۱۲ با حضور الهام علیاف و افراد برجسته از کشورهای مختلف مجموعه افتتاح شده و بر اثر مشکلات آتشسوزی در ۲۰ جولای ۲۰۱۲ که ناشی از سهلانگاری در تجهیزات جوشکاری در بام بوده است، مجموعه مدتی بسته و در ۵ نوامبر ۲۰۱۳ مجدد شروع به فعالیت کرد.
سایت قرارگیری
این مجموعه در ساحل غربی دریای خزر در شهر باکو کشور آذربایجان واقع شده است. سایت مجموعه یک سایت با توپوگرافی و شیبهای مختلف است که طراحی با توپوگرافی همراه شده و ارتباط داخل و خارج بنا بهگونهای است که به ساختهای مختلف شهر باکو متصل میشود و دیدهای مختلف شهری را فراهم میکند. مساحت سایت ۱۰۱۸۰۱۰ مترمربع میباشد و محوطهسازی به فرم زیگزاگ طراحی شده است. همراه شدن با شیب سایت در طراحی از حفاری بیش از حد زمین جلوگیری کرده و ارتباط مسیرهای مختلف را کنترل کرده است. محل قرارگیری سایت در شهر بهگونهای است که امکان دسترسی با انواع وسیله نقلیه فراهم بوده و به مراکز خرید و باغوحش و بازار دسترسی وجود دارد.
معرفی کلی بنا
مرکز حیدرعلی اف با یک فرم چشمنواز و عدم استفاده از گوشههای تند ظاهری زیبا داشته و از جذابیت بصری بالایی برخوردار است. خطوط منحنی، موجدار، خمیده و شکافهای موجود در بنا بر شگفتی بنا افزوده و چشمانداز خوبی را ایجاد کرده است. زیربنای این بنا ۵۷۵۰۰ مترمربع بوده و در ۸ طبقه ساخته شده و ارتفاع آن به ۷۴ متر میرسد. فضاهای باز مجموعه امکان دسترسی آسان برای مردم را فراهم کرده و جشنهای آذری سنتی و معاصر در آن برگزار میشود.
مجموعه هرساله میزبان مسابقات آموزشی و فرهنگی بوده و رویدادهای مختلفی از جمله نمایشگاه آثار هنرمندان بزرگ مانند Anish Kapor، Yyoi Kusama، ریچارد دیکن و تونی گراف بوده است و در سالهای اخیر کنسرتهای بزرگی نیز در مجموعه برگزار شده است و همواره در آن جشن و شادی برپا بوده است. خوانایی بالای فضا و سیرکولاسیون مناسب از نکات مهم طراحی این مجموعه است. رسیدن به فضاهای بزرگ و آزاد پروژه توسط ساختار عمودی دیوارها و پوششهای پردهای انجام میشود.
ساختار بنا
بنا یک هندسه غیرمتعارف و ستونهای منحنی شکل دارد که طراحی و ساخت را با چالشهای جدی روبهرو کرده است. درزهای موجود در بنا به زیبایی بنا افزوده، اگر بنا را سطوح موسیقی در نظر بگیریم درزها مانند ریتم عمل میکنند. فرم دعوتکننده مجموعه و ارتباط یکپارچه بخشهای مختلف آن امکان ایجاد فضاهای متنوعی را فراهم کرده است. رنگ سفید بنا و فرم آن یادآور اقیانوس و جریان همیشگی آن میباشد. رنگ نقرهای مجموعه نیز بیانگر روحیه رهبری، مبارزه، پویایی، شفافیت و توسعه میباشد. لوگو ساختمان نیز هماهنگ با ساختار آن طراحی شده و بیانگر شعار مجموعه میباشد.
فرم فضا از یک دنیای انتزاعی و فرامدرن میآید که طراحی و ساخت آن با شبیهسازیهای کامپیوتری ممکن شده است. این بنا روحیه و احساسات را تحریک کرده و از یک دنیای غیرمادی احساس تعلیق را به ارمغان میآورد. در این مجموعه فرم و فضا مایع شدهاند و هسته اصلی مجموعه یک فضای عمودی است که برای فضاهای اجتماعی و متراکم کردن آنها ایجاد شده است.
فضای داخلی بنا
طراحی داخلی مجموعه توسط معمار ایرانی، سارا شیخ اکبری انجام شده است. بنا کاربریهای مختلفی دارد، موزه، کتابخانه، سالن کنفرانس ۱۰۰۰ نفره، سالن نمایش با ۹۶۷ صندلی، پارک به مساحت ۹ هکتار، نمایشگاه اتومبیلهای کلاسیک، نمایشگاه عروسکها و صنایعدستی آذربایجان و قسمتی برای نمایش زندگی حیدرعلی اف اختصاصدادهشده است. همچنین فضاهای مختلف برای فضای خدماتی، کافه و رستوران در نظر گرفته شده است. هر فضا باتوجهبه کاربری خود ارتفاع متفاوتی دارد.
ارتباط بین طبقات توسط دستگاه پله صورتگرفته و یک پل فضای ورودی را به کتابخانه و سالن کنفرانس متصل میکند. در انتهای فضای ورودی یک فضایی میدان شکل برای فعالیتهای فرهنگی در نظر گرفته شده است. از چوب بلوط نیز بهعنوان یک عنصر مهم در مصالح استفاده شده است که میتوان در فضاهای مختلف آن را لمس کرد. نور طبیعی بنا در قسمت شمالی بیشتر بوده و ورودی کتابخانه نیز در این قسمت قرار گرفته است.
مسائل فنی و ساخت
بنا از سازه بتنی و سازه فضا کار تشکیل شده است که میتواند فرم آزاد سازه را خلق کند. قاب فضایی زیرسازی ساختمان را برعهده داشته، امکان ایجاد ستونها بافاصله زیاد را فراهم کرده، جریان بیوقفهای در حرکت فضایی ایجاد کرده و زمان ساختوساز را کاهش داده است. در ساخت از بهترین متریالها که انعطافپذیری بالایی داشته استفاده شده است؛ بتن مسلح، الیاف شیشه GFRC و فیبرهای پلیاستر تقویت شده GFRP عمده مصالح به کار گرفته شده در ساخت میباشند.
قطعات موجود در ساختار بنا بر دگرگونی یکپارچه و جنبشی که در هندسه ساختمان هست تاکید کرده و تولید و جابهجایی و سرهمبندی آنها توانسته پاسخ مناسب به حرکات موضعی ناشی از پیچش، بارهای خارجی، تغییرات دمایی، زمینلرزه و نیروی باد بدهد. سازه از ستونهای خمیده چکمهای که سطوح را از سطح زمین تا غرب مجموعه متصل میکند ایجاد شده و امکان ساخت پوسته واژگون شده را فراهم میکند.
پوسته و نما
طراحی پوسته بنا از هندسه خاصی برخوردار بوده و از توابع گوناگون ریاضی حاصل شده است تا یک سطح صاف و همگن را باتوجهبه منحنیها فراهم کند. پوسته با محاسبات پیشرفته مهندسی و سیستمهای فنی پوسته طراحی شده است که نقش بسیار مهمی در جذابیت مجموعه داشته و فرم را کامل کرده است. پوسته از دل زمین بلند شده و مانند یک فرم طبیعی به چشم میآید. در طراحی نما از روکشهای فلزی نیز جهت درخشان شدن بنا استفاده شده است.
نور
نور شب و روز دو رویکرد متفاوت دارند و هر دو بهعنوان یک عنصر اساسی عمل میکنند. در روز با تابش نور خورشید به بنا و انعکاس آن روشنایی ایجاد شده است و با سایههای ایجاد شده روی بنا توسط نور خورشید پرسپکتیوهای مختلفی ایجاد میشود. همچنین شیشههای نیمه بازتابنده در طول روز باعث کنجکاوی شده و نمای محوی ایجاد میکنند. در طول شب تابش نور تعبیه شده در بنا سطوح خارجی را روشن کرده و یک فضای درخشان خیرهکننده ایجاد میکند که به حرکت افراد در مجموعه نیز کمک میکند.
جوایز
- نامزد دریافت جایزه جشنواره معماری جهان، سال ۲۰۱۳
- نامزد دریافت جایزه فستیوال ۲ سالانه داخلی، سال ۲۰۱۳
- جایزه طرح معماری موزه معماری، سال ۲۰۱۴
نکته نهایی
زاها حدید پس از درک تاریخی محل، مجموعهای را طراحی کرده که باعث رشد منطقه شده است. منظر شهری، زمین، ساختمان و پوششهای مختلف در این بنا محو گردیده است. جریان فکری تازهای در این بنا نهفته است که گذشته و آینده را به یکدیگر آمیخته و تمایل به رشد و شکوفایی آذربایجان را به رخ میکشد. فرم و کاربری فضا نشاط و پویایی به دنبال داشته و تصویری از یکچرخهی جاویدان ارائه میدهد.